Đáp án đề thi chọn Học sinh giỏi lớp 12 môn Văn (Thành phố Hồ Chí Minh)

Hướng dẫn làm đề thi chọn Học sinh giỏi lớp 12 môn Văn

(Thành phố Hồ Chí Minh)

Kỳ thi chọn Học sinh giỏi lớp 12 môn Văn tại Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những kỳ thi quan trọng, đòi hỏi học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn cần kỹ năng phân tích, cảm thụ văn học sâu sắc và khả năng diễn đạt tốt. Với sự đồng hành của Thích Văn học, bài viết này sẽ mang đến cho bạn cái nhìn toàn diện về cấu trúc đề thi, bí quyết ôn tập hiệu quả, và những tài liệu tham khảo chất lượng giúp bạn tự tin chinh phục kỳ thi Học sinh giỏi Văn lớp 12. Cùng khám phá ngay!

ĐỀ THI

1. ĐỌC VÀ SUY NGẪM (không cần trả lời các câu hỏi của phần này vào bài làm)

Năm 1764, vào một đêm nọ, Đại học Harvard bỗng nhiên bị cháy. Ngọn lửa phừng phừng táp hết mọi thứ xung quanh, chỉ phút chốc tòa nhà Harvard trứ danh (tòa thư viện mà sách trong đó đều do ông Harvard quyên tặng sau khi qua đời) đã bị hủy toàn bộ. Mọi người ở trường Harvard đều rất đau lòng và nuối tiếc. 

Trong tình hình ấy, một sinh viên trên John bắt đầu cảm thấy tiến thoái lưỡng nan. Tại sao vậy? Thì ra John là người cuồng sách điển hình, bình thường cậu hay ăn ngủ trong thư viện. Nguồn tri thức phong phú trong sách đã hấp dẫn cậu nhưng thư viện có một quy định khiến cậu rất khó xử: sách chỉ được mượn đọc tại chỗ, không được mang về, nếu không sẽ bị đuổi học. 

Năm giờ chiều hôm xảy ra hỏa hoạn chính là lúc thư viện phải đóng cửa, nhưng John vẫn đang chìm đắm trong một quyển sách, cậu muốn đọc cho xong. Do vậy, cậu lén mang quyển sách ra ngoài. Cậu không ngờ đêm đó thư viện bị ngọn lửa thiêu rụi, tất cả sách đều không còn, chỉ sót lại duy nhất quyển sách trong tay cậu. 

“Mình có nên mang sách trả lại không?” John áy náy khó xử. Trải qua một khoảng thời gian dằn vặt suy nghĩ. John quyết định mang quyển sách đến cho thầy hiệu trưởng. Thầy hiệu trưởng vừa ngạc nhiên vừa vui mừng, thầy xúc động nhận sách từ John và cảm ơn cậu đã giúp Harvard giữ lại được chút ít di sản quý giá. 

Các lãnh đạo khác của Harvard nghe được chuyện này đã đề nghị khen thưởng John. Thế nhưng, hai ngày sau, thông báo được dán khắp trường với nội dung không thể tin nổi: John do không tuân thủ quy định của trường nên bị cho thôi học.  

Anh/Chị có bất ngờ trước việc John bị cho thôi học? Hình phạt này liệu có quá nghiêm khắc với một sinh viên đam mê đọc sách? Tại sao thầy hiệu trưởng lại quyết định như vậy? Mọi người xung quanh sẽ phản ứng như thế nào trước quyết định này? 

*** 

Sau khi đã có câu trả lời, anh/chị hãy đọc tiếp các nội dung về suy nghĩ và thái độ của những người có liên quan. 

Suy nghĩ và thái độ của những người có liên quan: 

Đối với John, tin này như sét đánh giữa trời quang. Dù biết thư viện quy định sách chỉ được mượn tại chỗ, nếu mang về sẽ bị đuổi học, cậu vẫn không tin nổi trước việc mình phải rời khỏi Harvard. 

Nhiều thầy và trò trường Harvard cảm thấy mức phạt này quá nghiêm khắc, họ muốn xin thầy hiệu trưởng cho John một cơ hội. Theo họ, sai lầm của John có thể thông cảm được bởi nó đến từ việc cậu đam mê đọc sách. 

Thầy hiệu trưởng lại nghĩ khác. Thầy nói: “John đã vi phạm quy định của trường, tôi buộc phải cho cậu ấy thôi học. Bất cứ lúc nào, đều phải làm theo quy định, phải quản lí được bản thân. Ngược lại, cho dù vì lí do gì, nếu không thể kiềm chế bản thân thì phải tự chịu trách nhiệm cho hành vi của mình”. 

(Nội dung phần đọc dựa theo Xiu-ying Wei, Harvard bốn rưỡi sáng, NXB Thế giới, 2023)

2. VIẾT VĂN

Câu 1 (8,0 điểm) 

Từ phần đọc và suy ngẫm, anh/chị hãy viết bài văn trả lời cho câu hỏi: 

Liệu những đam mê chính đáng có thể được xem là lí do để biện minh cho sai lầm? 

Câu 2 (12,0 điểm) 

Qua suy nghĩ và thái độ của mọi người ở câu chuyện trên, ta có thể thấy: trong cuộc sống, cùng một sự việc nhưng ở những góc nhìn khác nhau, con người sẽ có những cách đánh giá và ứng xử khác nhau. 

Tương tự như vậy, trong tiếp nhận văn học, cùng một tác phẩm nhưng ở những góc nhìn khác nhau, cảm thụ và đánh giá của độc giả cũng rất khác nhau. 

Từ gợi ý trên và từ những trải nghiệm trong quá trình đọc, anh/chị hãy viết bài văn với nhan đề: Những góc nhìn văn chương. 

HƯỚNG DẪN LÀM BÀI

1. HƯỚNG DẪN CHUNG

– Đề bài gồm hai câu: câu 1 là nghị luận xã hội và câu 2 là nghị luận văn học. Đề bài tích hợp kiểm tra kiến thức xã hội, kiến thức văn học và kĩ năng diễn đạt, lập luận của người viết. 

– Bài viết có thể trình bày và triển khai ý theo nhiều cách khác nhau, nhưng cần có kiến thức vững vàng và phong phú; lập luận chặt chẽ; biết vận dụng lí luận; diễn đạt tốt, rất ít lỗi dùng từ, chính tả và ngữ pháp. Đặc biệt, hình thức và nội dung bài làm phải thể hiện được cá tính và suy nghĩ riêng của người viết.

2. HƯỚNG DẪN CỤ THỂ

Câu 1 (8 điểm)

 1. Yêu cầu về kĩ năng

– Nắm vững phương pháp làm bài nghị luận xã hội. 

– Bố cục và hệ thống ý sáng tỏ. 

– Biết vận dụng phối hợp nhiều thao tác nghị luận (giải thích, chứng minh, bình luận, so sánh, bác bỏ,…) 

– Văn trôi chảy, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục. Không mắc lỗi diễn đạt, trình bày bài rõ ràng.

 2. Yêu cầu về nội dung

Bài viết có thể đưa ra nhiều suy nghĩ, quan điểm khác nhau về vấn đề nhưng cần hợp lí. Sau đây là một vài hướng giải quyết đề bài:

  Giải thích

• Tình huống mà phần đọc và suy ngẫm đặt ra: cậu sinh viên John vì đem một cuốn sách trong thư viện về nhà mà bị đuổi học dù chính hành động đó của cậu đã giúp giữ lại một chút di sản quý giá sau khi thư viện Harvard bị cháy. Có người cảm thông với John vì sai lầm của cậu xuất phát từ đam mê đọc sách. Nhưng cũng có người cho rằng không thể dùng đam mê để biện minh cho hành động mang sách về nhà của cậu. 
• Vấn đề đặt ra trong câu hỏi ở đề bài: liệu những niềm ham thích đặc biệt mạnh mẽ, tha thiết (đam mê), mang tính đúng đắn, tốt đẹp (chính đáng) có thể là nguyên nhân (lí do) để biện luận, giải thích (biện minh) cho những điều chưa tốt, gây ra hậu quả, ảnh hưởng xấu (sai lầm) mà bản thân đã làm? 

=> Tùy vào quá trình suy ngẫm theo hướng dẫn của đề bài và những quan điểm cá nhân mà mỗi người viết sẽ có những câu trả lời khác nhau cho vấn đề này. Người viết có thể cho rằng “những đam mê chính đáng lá lí do để biện minh cho sai lầm” hoặc “những đam mê chính đáng không thể là lí do để biện minh cho sai lầm”.

  Bàn luận

– Nếu cho rằng “những đam mê chính đáng là lí do để biện minh cho sai lầm”, người viết có thể đưa ra những lí lẽ sau: 

• Đam mê luôn là điều đáng quý với mỗi người, nhất là khi tuổi còn trẻ. Đam mê mang đến động lực cho hành động, tạo ra niềm vui trong cuộc sống. Đam mê là khởi đầu cho mọi thành tựu của con người. 
• Trong quá trình theo đuổi đam mê, con người có thể mắc phải những lỗi lầm nhưng đó là điều cần có trên hành trình trưởng thành và thực hiện đam mê. 
• Cuộc sống không chỉ cần có lí mà còn cần có tình. Việc quá nghiêm khắc với những bạn trẻ giàu đam mê có thể triệt tiêu mục đích, ý nghĩa cuộc sống của họ. 
• … 

– Nếu cho rằng “những đam mê chính đáng không thể là lí do để biện minh cho sai lầm”, người viết có thể đưa ra những lí lẽ sau: 

• Quy tắc, luật lệ là cái cần thiết để duy trì trật tự xã hội. Đã vi phạm quy tắc thì phải gánh chịu hậu quả. Việc có những ngoại lệ sẽ làm mất đi tính tôn nghiêm của quy tắc. 
• Mỗi người cần phải chịu trách nhiệm cho hành động của mình. Sai lầm nào cũng cần trả giá.  
• Trong giáo dục, việc rèn luyện ý thức kỉ luật quan trong hơn việc nuôi dưỡng đam mê.  
• Một khi đam mê dẫn đến sai lầm thì đó là lúc con người cần xem lại đam mê ấy (về mức độ, cách thức,…) 
• … 

– Dù lựa chọn theo hướng nào, người viết cũng cần nhận thấy rằng: trước những sai lầm quá nghiêm trọng gây nhiều tác hại cho cộng đồng, đam mê dù chính đáng đến đâu cũng không thể là lí do để biện minh; ngược lại, trước những sai lầm nhỏ ít gây hậu quả nghiêm trọng, ta không nên xử phạt quá cứng nhắc khiến thui chột một tâm hồn. 

– Cần có thái độ không đồng tình với những người sống thiếu đam mê, bởi không có đam mê, đời sống của họ sẽ trôi qua một cách nhạt nhẽo, vô vị; đồng thời cần phê phán những người nhân danh đam mê mà làm ra nhiều chuyện đáng tiếc, ảnh hưởng đến bản thân và mọi người.

  Bài học nhận thức và hành động

– Nhận thức được mỗi người, đặc biệt là những người trẻ tuổi cần phải sống có đam mê. 

– Đề ra những hành động cụ thể nhằm trau dồi kiến thức, kĩ năng, phẩm chất để theo đuổi đam mê một cách đúng đắn. 

Lưu ý: bài viết cần thể hiện rõ góc nhìn tuổi trẻ, thể hiện được những trải nghiệm cụ thể, cá nhân. 

Câu 2 (12 điểm)

1. Yêu cầu về kĩ năng

– Nắm vững phương pháp làm bài nghị luận văn học. 

– Bố cục và hệ thống ý sáng rõ. 

– Biết vận dụng phối hợp nhiều thao tác nghị luận. Có kiến thức lí luận, vận dụng nhuần nhuyễn kiến thức lí luận và kiến thức văn học. 

– Văn trôi chảy, lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục. Không mắc lỗi diễn đạt, trình bày bài rõ ràng. 

– Đánh giá cao các bài viết có giọng điệu riêng.

2. Yêu cầu về nội dung

Người viết có thể trình bày bài viết theo nhiều cách khác nhau, tuy nhiên cần đám ứng được những yêu cầu sau:

  Giải thích

– Góc nhìn: góc độ quan sát, đánh giá, suy ngẫm về một vấn đề. 

– Góc nhìn văn chương: những cách cảm thụ, đánh giá khác nhau với cùng một tác phẩm, một vấn đề văn chương. 

=> Nếu trong cuộc sống, con người có những góc nhìn, cách đánh giá khác nhau với cùng một sự vật, hiện tượng thì trong văn chương cũng tương tự như vậy. Nhan đề Những góc nhìn văn chương đã nêu ra một đặc trưng của hoạt động tiếp nhận tác phẩm: tính đa dạng, không thống nhất. Tính chất này bộc lộ ở chỗ mỗi người đọc tùy góc nhìn khác nhau sẽ có kết quả tiếp nhận tác phẩm cụ thể, riêng biệt khác nhau, không ai hoàn toàn thống nhất với ai.

  Bàn luận

* Cơ sở lí luận 

– Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình. Sự khác nhau giữa những góc nhìn văn chương – cách cảm nhận đánh giá tác phẩm – đến từ nguyên nhân ở cả tác phẩm và người đọc. 

– Tác phẩm văn học tuy miêu tả cuộc sống cụ thể, toàn vẹn, sinh động nhưng vẫn còn rất nhiều điều mơ hồ chưa rõ. Để hiểu thấu tác phẩm, người đọc cần rung động với con chữ, đắm chìm trong thế giới ngôn từ, giải mã những hình tượng nghệ thuật, từ đó mới tìm đến tầng hàm nghĩa ẩn sâu bên trong. Nội dung tác phẩm càng phong phú, hình tượng nghệ thuật càng phức tạp, ngôn từ càng đa nghĩa thì góc nhìn của người đọc về tác phẩm càng muôn hình muôn vẻ. 

– Trong quá trình tiếp nhận, năng lực, sở thích, thị hiếu của cá nhân đóng vai trò rất quan tọng; tùy theo lứa tuổi già hay trẻ, trình độ học vấn cao hay thấp, kinh nghiệm sống nhiều hay ít mà mỗi độc giả sẽ có những góc nhìn khác nhau. Thậm chí cùng một người, lúc nhỏ đọc tác phẩm ấy đánh giá khác, sau lớn lên đánh giá khác, về già lại đánh giá khác. Những góc nhìn văn chương luôn mang đậm tính cá nhân; chính sự đa dạng của các góc nhìn đã làm tăng thêm sức sống của tác phẩm. 

* Chứng minh bằng dẫn chứng văn học 

Người viết có thể sử dụng những dẫn chứng khác nhau để chỉ ra những góc nhìn văn chương đã biến văn bản khô khan thành một thế giới sống động, đầy sức cuốn hút. Dẫn chứng có thể nằm trong hoặc ngoài sách giáo khoa. Bài viết cần có dẫn chứng đa dạng, phong phú (bao gồm cả văn học trung đại lẫn văn học hiện đại; văn học Việt Nam lẫn văn học nước ngoài; thơ lẫn văn xuôi). Trong quá trình phân tích, cần chú ý đến cả nội dung tư tưởng của tác phẩm và cái hay, cái đẹp của ngôn từ nghệ thuật. 

Lưu ý: Bài viết cần kết hợp giữa lí lẽ và dẫn chứng, không tách rời hoàn toàn phần cơ sở lí luận và phần phân tích dẫn chứng.

  Đánh giá, nhận xét

– Không có người đọc, không có công chúng thì mọi giá trị của tác phẩm cũng trở nên vô nghĩa. Chính những góc nhìn văn chương đã làm nên sức sống bất tận của tác phẩm cũng như tạo ra sự sôi động, phong phú cho đời sống văn chương. 

– Chỉ những tác phẩm thật sự giá trị mới khơi gợi hứng thú để người đọc ở nhiều không gian, thuộc nhiều thế hệ mãi khám phá không ngừng. Dù có thể có nhiều góc nhìn khác nhau, cách hiểu khác nhau nhưng không phải góc nhìn và cách hiểu nào cũng phù hợp. Bản thân mỗi tác phẩm có giá trị tự thân. Chỉ những kiến giải đúng đắn, sát hợp với ngôn từ và hình twuongj của tác phẩm, giúp tác phẩm tỏa sáng đúng với giá trị thực của nó mới được chấp nhận. 

– Để có thể viết được những tác phẩm đa nghĩa, khơi gợi hứng thú khám phá của người đọc, nhà văn phải có ý thức nghề nghiệp nghiêm túc, có khả năng sáng tạo, có tư tưởng sâu sắc, có tài sử dụng ngôn ngữ. Để có thể thấu hiểu văn chương qua những góc nhìn đúng đắn, người đọc phải không ngừng nâng cao trình độ hiểu biết, tích lũy kinh nghiệm tiếp nhận, tìm cách để hiểu tác phẩm một cách khách quan, toàn vẹn, nhờ đó làm phong phú thêm vốn cảm thụ của mình, tránh suy diễn tùy tiện làm hạn chế các giá trị khách quan vốn có của tác phẩm. 

ThS. Trần Tiến Thành 

(Theo báo Văn học và Tuổi trẻ số 552 + 553, tháng 9 năm 2024) 

Tham khảo những bài viết về đề thi học sinh giỏi liên quan:

Giải thích nhận định trong một số đề thi Học sinh giỏi

Đề thi chọn đội tuyển Học sinh giỏi Ngữ Văn tỉnh Đắk Lắk 

Bài viết tham khảo đề thi chọn đội tuyển Học sinh giỏi quốc gia môn văn tỉnh Lâm Đồng 2023-2024

Đề thi chọn đội tuyển Học sinh giỏi quốc gia môn văn tỉnh Phú Yên 2023-2024

Đề thi chọn đội tuyển Học sinh giỏi THPT môn văn tỉnh Vĩnh Long 2023-2024

Đề thi chọn đội tuyển Học sinh giỏi THPT môn văn thành phố Hồ Chí Minh 2023-2024